دین و تربیت اقتصادی
زمان مطالعه: ۳ دقیقه
در قرآن آیات بسیاری وجود دارند که تربیت متفاوتی در حوزه اقتصاد برای ما ایجاد می‌کنند. برای مثال:
آیاتی که انسان‌ها را از کم‌فروشی و انحراف در وزن و پیمانه بازمی‌دارد.
آیاتی که منش اقتصادی خاصی را ترویج می‌کند که عامل به انفاق و ایثار است و از اتراف و اسراف و تبذیر منع می‌کند.
آیاتی که بنای عالم را بر عدالت استوار دانسته و از بشر می‌خواهد که بر این مبنا عمل کنند...
آیاتی که از انسان‌ها می‌خواهد مشی اقتصادی خود را در زندگی بر مبنای حلال پایه‌گذاری کنند و در چارچوب دستورات الهی از طیبات نعمات خداوند بهره‌مند شوند.
آیاتی که مطابق با ساختار وجودی انسان و علاقه‌مندی او به مال و ثروت، انسان را به مهار و کنترل و جهت‌دهی الهی به این میل انسانی دعوت می‌کند.
آیاتی که راه گشایش اقتصادی و رشد و افزایش نعمت‌های خداوند را در ایمان و تقوای الهی می‌داند و....
در حوزه تربیت اقتصادی اسلامی سه حوزه مطرح است:
1. عقاید اقتصادی 2. اخلاق اقتصادی 3. احکام اقتصادی
1) عقاید اقتصادی را می‌توان در سه بخش توحید، نبوت و معاد تقسیم‌بندی کرد که در زیر مثال‌هایی برای هر مورد آورده شده است:
توحید: توکل، امیدواری، مالکیت حقیقی الهی، امدادهای غیبی، رزاقیت الهی،سنت‌های الهی (برکت، رزق، عدالت و ...)
نبوت: الگو بودن پیامبر و ائمه و سیره آن‌ها در گفتار و رفتار، هدایت تشریعی، هدایتگری وحی
معاد: ترجیح سعادت اخروی، اعتقاد به نتایج اعمال، شوق به بهشت و ترس از دوزخ، پیوستگی دنیا و آخرت
2) مسئله اخلاق اقتصادی در چهار حوزه زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
انسان و خدا: شکر، صبر، عدم کفران نعمات الهی، سؤال از خدا
انسان و خود: پرهیز از بخل، سخاوت، اعتدال، اتقان و نظم در کار، وجدان کاری، قناعت، زهد
انسان و دیگران: اهتمام به امور مسلمین، مسئولیت‌پذیری، انصاف، ایثار، پرهیز از سؤال، استعفاف (تحمل فقر)، غنا، تعاون، وفای به عهد
انسان و اموال: قصد و میانه‌روی، تدبیر اموال، تلاش برای کسب، بهره‌برداری صحیح از منابع، رفاه‌زدگی و اسراف، حرص، بخل، قرض‌الحسنه، آبادانی و حفظ محیط‌زیست
3) احکام اقتصادی نیز در دو بخش عبادات و اموال تقسیم‌بندی می‌شوند:
عبادات: خمس، زکات، حق معلوم، کسب حلال
اموال: رعایت حقوق دیگران، پایبندی به عقود(بیع، اجاره، شرکت، مضاربه و...) و ایقاعات (جعاله)، پایبندی به شروط و خیارات، رعایت اموال عمومی(بیت‌المال)، آسان‌گیری در معامله، قرض‌الحسنه، امهال معسر، اقاله نادم، یادگیری احکام معامله (الفقه ثم المتجر)، احتکار، ربا، غرر، غش، کم‌فروشی و ....
بعضی از این احکام مانند ربا و احتکار حرام بوده و بعضی نیز واجب و مستحب هستند. برای مثال حکم اقاله نادم مستحب بوده و به این معنی است که جنس فروخته شده پس گرفته بشود. رعایت این حکم در سرمایه اجتماعی جامعه و رضایت‌مندی از یکدیگر اثر زیادی دارد.*
کتاب تعلیم و تربیت اقتصادی نوشته دکتر مهدی طغیانی (عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان) و دکتر عادل پیغامی (عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع))
