پندهایی از قابوس‌نامه
زمان مطالعه: ۵ دقیقه
در سبک اندرزنامه‌ها یک مثال قابوس‌نامه است. قابوس‌نامه نصایح پدر به فرزند است. البته پدری که اهل علم و فکر و قلم است. قابوس‌نامه سرشار از سخنان حکمت‌آمیز و لطایف دلکش است. در نگارش آن مطالب بسیار سودمند اخلاقی و حکمت‌های عملی مورد غفلت واقع نشده‌اند. علاوه بر این، قابوس‌نامه، حاوی مطالب دقیق، شیرین و ارزشمندی درباره تاریخ گذشته ایران و اسلام و احوال دانشمندان خوش‌نام، اندیشمندان نامدار، شاعران نام‌آور و مردان نامی سده‌های اولیه اسلامی تا به روزگار نگارنده است.
کتاب قابوس‌نامه در مسائل مختلف زندگی، دارای توصیه‌هایی است. یکی از این مسائل جمع کردن مال است که در باب بیست و یکم به این موضوع پرداخته است. متن کتاب در این باب به شرح زیر است:
«ای پسر خویشتن را از فراز مال غافل مدار ولکن از بحر چیز (مال و ثروت) مخاطره مکن و جهد کن تا هر چه فراز آوری از نیکوترین روی بود تا بر تو گوارنده بود. چون فراز آوردی نگاه‌دار و بهر باطل از دست برمده که نگاه‌داشتن سخت‌تر از به دست آوردن است. و چون هنگام دربایستی خرج کنی، جهد کن تا عوض آن زود بازگردد که چون برای خرج همی برداری و عوض آن بازجای ننهی اگر گنج قارون بود هم روزی تمام شود و نیز چندانی دل در چیز نبند که وی را ابدی شناسی تا اگر وقتی از دست رفت سخت دل‌تنگ نباشی. و اگرچه چیز بسیار بود تو به تقدیر و به تدبیر به کار بر که اندکی به تقدیر و تدبیر بهتر که بسیاری بی تقدیر و تدبیر. و اگر بسیاری از تو بماند دوست‌تر دارم که به اندکی نیاز افتد، چه گفته‌اند که چیزی که به دشمنان ماند به که از دوستان خواهی».
در واقع او به فرزندش می‌گوید که از روش درست به دنبال پول و مال دنیا باش. ولی به خاطر مال و ثروت مخاطره نکن و خودت را به سختی نینداز. وقتی که مال به دست آوردی آن را نگاه‌دار (تدبیر حفظ) و برای باطل آن را از دست نده که نگه‌داشتن مال بسیار سخت‌تر از به دست آوردن آن است. اما به مال دنیا دل نبند که همان معنای زهد است یعنی از مال غافل نباش اما به آن هم دل نبند. اگر مال زیاد داشته باشی و بمیری خیلی بهتر از این است که یک روز دستت پیش دیگران دراز باشد.
باب بیست و چهارم این کتاب در خرید کردن ضیاع و عقار است که در این باب آمده:
«و اما ای پسر بدان و آگاه باش که اگر ضیعت و خانه خواهی خریدن و هر چه خواهی خرید و فروخت حد شرا و بیع را نگه‌دار. هر چه خری در وقت کسادی خر و هر چه فروشی در وقت رونق بفروش. و از سود طلب کردن عیب مدار. و از مکاس کردن (چانه زدن) غافل مباش که مکاس و تعبیر نیمی از تجارت است. و اما آنچه خری به اندازه سود و زیان باید کرد و اگر خواهی که مفلس نگردی از سود ناکرده خرج نکن».
