تربیت اقتصادی چیست؟

زمان مطالعه: ۵ دقیقه

اگر معتقد باشیم که اصل ماموریت انسان در این عالم حیات و زنده بودن است، این حیات و زنده بودن یک رشد و پیشرفت دائمی را در انسان در حوزه فردی و اجتماعی‌ ایجاد می‌کند. مرحوم شهید مطهری می‌فرماید که برای رسیدن به این پیشرفت وجود سه عامل لازم است که جزء شروط لازم هستند. این سه عامل عبارتند از: آزادی، تربیت و امنیت که یکی از این عوامل نسبت به دو عامل دیگر اهمیت بیشتری دارد و آن عامل، تربیت است. تربیت آن چیزی است که یک موجود زنده به آن نیاز دارد تا رشد کند. از طرفی تربیت اقتصادی اساساً لازمه رشد انسان است زیرا هر انسانی با مسئله معیشت مواجه است اگر نه رشد و پیشرفت برایش معنا ندارد و نمی‌تواند زندگی کند. معاش جزئی از زندگی انسان است. مفاهیم ذیل معاش - چه در حوزه فردی و چه در حوزه اجتماعی - بسیار گسترده هستند.

امروزه دانش اقتصاد، علم تولید، توزیع، ثروت نیست. این تعریف برای قرن گذشته است بلکه امروزه باید گفت اقتصاد علم انتخاب است، انتخاب های عالمانه و آگاهانه در همه جای زندگی و نه فقط در موضوعات با سبقه اقتصادی. تربیت اقتصادی در این تعریف علم زندگی کردن است که با پیشرفت فردی و اجتماعی هم که اشاره شد دارای ارتباط است.

تربیت اقتصادی از نظر واژه‌شناسی مجموعه‌ای است از عناصر بینشی، گرایشی و رفتاری که به انتخاب‌ها و تصمیمات اقتصادی انسان‌ها جهت می‌دهد. حوزه تربیت اقتصادی، تلاقی چند رشته است. در واقع تربیت اقتصادی در تلاقی با رشته های اقتصاد، مدیریت مالی به عنوان محتوا، دانش تعلیم و تربیت (علوم تربیتی) و روانشناسی بخصوص روانشناسی رشد قرار دارد.

اولین و سطحی‌ترین مرحله در تربیت اقتصادی ایجاد شناخت نسبت به مسائل و تصمیمات اقتصادی است. ولی مسئله ای که در تعلیم و تربیت وجود دارد این است که شناخت همیشه برای رسیدن به یک رفتار کافی نیست. خیلی از شناخت‌ها وجود دارند که به رفتار منتهی نمی‌شوند. سطح بالاتر از شناخت، کشش می باشد. یعنی نسبت به آن چیزی که می‌دانیم و شناخت داریم گرایش و کشش هم داشته باشیم. کشش همان چیزی است که ما را نسبت به رفتار سوق می دهد. و در نهایت در حوزه تربیت اقتصادی باید بدانیم که چگونه رفتار ایجاد کنیم. ممکن است شخص شناخت و گرایش داشته باشد ولی لزوماً به رفتار منجر نشود. عده ای هم رفتار می کنند درحالیکه شناخت و گرایش ندارند که در واقع همان تقلید است. اگر قرار است تربیت اقتصادی و مالی به نتیجه برسد باید هر سه لایه  با هم اتفاق بیفتد. ما در مسائل اقتصادی اگر می‌خواهیم انتخاب و تصمیمات اقتصادی درستی را در کودکان، بزرگسالان و سایر مردم جامعه به وجود بیاوریم باید از مسیر و کانال مخصوص، هر سه لایه را تامین کنیم تا رفتار ایجاد شده یک رفتار پایدار و عمیق و هماهنگ با سایر رفتارها باشد و نه لزوماً یک رفتار تقلیدی یا تحمیلی و با فشار اطرافیان.

مباحث و انتخاب های اقتصادی یک دایره وسیعی هستند که بخشی از این انتخاب‌ها مربوط به موضوعات مالی است که سواد مالی را تشکیل می دهند. در زمینه سواد مالی می توان به تعاریف زیر اشاره کرد:

(OECD (2011: توانایی قضاوت آگاهانه و تصمیم گیری مؤثر درباره استفاده و مدیریت پول.

(OECD (2013: ترکیبی از آگاهی، دانش، مهارت ها، گرایش و رفتارهای مالی لازم برای تصمیم گیری صحیح مالی و سرانجام دست یابی به وضعیت مساعد مالی.

ائتلاف جامپ استارت (2007): توانایی استفاده از دانش و مهارت ها در مدیریت کارای منابع مالی برای امنیت مالی طول عمر.

ائتلاف جامپ استارت (2007): اصول و شیوه هایی که افراد برای کسب و مدیریت درآمد و دارایی ها از آن استفاده می کنند.